Kavel 23 van Bert Jan Bakker en Karin Goeman ligt aan de nog te graven insteeksloot in het middencluster. De schuurwoning die ze gaan bouwen, wordt opgetrokken van Passief Bouwblok. Dit materiaal biedt veel voordelen. Hieronder lees je waarom dit voor hun de beste keuze is.

Over de bewoners

Bert Jan (5-1959) werkt bij de gemeente Opsterland als vergunningverlener voor de bouw. Hij kent daardoor de bouwwereld goed. Samen met zijn zwager had hij al eens een huis gebouwd voor zijn zus. En ook deze woning wil hij zelf gaan bouwen. Maar deze keer doet hij dat samen met Karin (6-1972). In het huis komt voor Karin een atelier waar ze aan haar kunstwerken kan werken. Naast het atelier moet er genoeg ruimte zijn voor hun zoons Casper (2-2015) en Thom (9-2012).

Zelfbouw

Bert Jan en Karin gaan zoveel mogelijk zelf doen; vanaf de vloer tot het dak. Het dak zelf, de fundering, kozijnen en alle berekeningen zullen worden uitbesteed. Alles zo veel mogelijk zelf willen doen is tevens hun grootste uitdaging, omdat ze ook twee hele jonge kinderen hebben. Iedere ouder weet dat de combinatie van werk en jonge kinderen een hele uitdaging is en dat je jezelf geen tijdslimiet kunt stellen.

Ook het ontwerp maken ze zelf. Oorspronkelijk was hun woning ontworpen voor strobouw met een houtskelet frame, maar omdat dit vrij arbeidsintensief en complex is, zijn ze overgestapt op het bouwen met Passief Bouwblok. De kunst is ook om alles zo simpel mogelijk te houden. Zowel het ontwerp als de bouw. Bert Jan en Karin zullen geen gebruik maken van een bouwcoach of projectmanager.

Tijdens de bouw wonen Bert Jan en Karin met hun zoontjes op het terrein. Naast woonunits en een stacaravan onderzoeken ze ook de mogelijkheid om tijdelijk in een yurt (joert) van negen meter doorsnede te gaan wonen. Een yurt is een grote degelijke tent waar nomaden in Azië in wonen en mee rondtrekken. Ze zijn dubbelwandig en geïsoleerd met wol. Je kunt deze eventueel naar wens aanpassen door bijvoorbeeld extra ramen erin te plaatsen. Ook zijn ze onderhoudsvrij en kun je een yurt na de bouw van het huis makkelijk weer verkopen.

Schuurwoning met atelier

De basis van het ontwerp wordt gevormd door een schuurwoning met twee bouwlagen. Aan de zuidkant komt het woongedeelte met een grote glaspui. En dat is tevens het meest in het oog springende aan de woning: vanuit de hele woning geeft de glaspui uitkijk over de landerijen. De ramen zijn zo gepositioneerd dat ze in alle richtingen zo veel mogelijk vrij uitzicht geven en dat vanuit alle vertrekken je blik langs de woningen van de buren wordt geleid.

Boven het aangrenzende terras aan de zuidzijde komen beweegbare louvres waarmee je het zonlicht in de woning goed kunt regelen. De louvres vormen tevens een afdakje van 3 meter overstek tegen de regen boven het aangrenzende houten terras. Naast de schuurwoning wordt een schuur van 5,5 x 3,5 meter geplaatst met aan een kant een grotere overkapping. De uiteraard ook zelfontworpen schuur wordt volledig van houtskelet en voorzien van een grasdak.

De parkeerplaats tussen de schuur en de woning biedt plaats aan twee auto’s. De verharding bestaat uit grastegels met gebroken puin als fundering. Karin wil aangrenzend aan het atelier een verftuin aanleggen voor de kweek van speciale verfplanten waarmee textiel geverfd kan worden. Deze gebruikt ze voor haar werk als textielkunstenaar. Bij het atelier en aangrenzend aan de verftuin zal ook nog een kleinschalige theetuin worden aangelegd. De rest van de tuin zal pas vorm krijgen wanneer het huis klaar is.

Alle beplanting wordt opgekweekt in eigen kas op de kavel. Rondom de kavel komt een schapenhekje en een liguster- of beukenhaag. Bert Jan en Karin willen geen veerooster, maar een groot openslaand hek. “Koeien springen daar niet overheen en reeën hou je toch niet tegen”, is hun argument.

Passief Bouwblok

Naast het verplichte energieneutraal bouwen streven de zelfbouwers naar een passiefhuis, waardoor voor verwarming een minimum aan energie nog nodig is. Een passiefhuis heeft een dusdanig hoge isolatiewaarde dat verwarmen minder 15 kWh/m² bedraagt. Of ze dit gaan halen weten ze pas als de berekeningen zijn gemaakt. De buitenmuren worden opgetrokken met Passief Bouwblok – een soort overmaatse LEGO-blokken – dat tevens het belangrijkste isolatie levert voor de gevels.

Passief Bouwblok is van Neopor, een EPS (piepschuim) met grafiet, en is vanbinnen hol. Met de Neopor “legoblokken” van 40 cm breed kunnen ze met de hand eenvoudig hun schuurwoning bouwen. Na de bouw van een muur kan deze worden opgevuld met beton. Zo ontstaat er een betonnen muur met aan de binnenkant 6cm en aan de buitenkant 20cm isolatiemateriaal. Deze manier van bouwen kun je het beste vergelijken met stapelbouw met gietbeton. Alleen gaat dit proces veel sneller dan bij traditioneel stapelbouw.

Neopor is een duurzaam product. Het is volledig recyclebaar en heeft een lage energievoetafdruk omdat het eenvoudig te produceren is. Dit in tegenstelling tot veel andere (waaronder ook natuurlijke) isolatiematerialen, waarbij het productieproces veelal intensiever en dus meer belastend is voor het milieu.

Door dit lichte materiaal te gebruiken kan iedereen zelf bouwen. Na een korte cursus snijden de zelfbouwers met een gloeidraad eenvoudig de blokken op maat. De nog jonge kinderen van Bert Jan en Karin zijn de belangrijkste reden om voor deze bouwmethode te kiezen. Met deze leeftijden zijn het nog echte handenbindertjes en kunnen de ouders moeilijk hun werkzaamheden plannen. Het hele bouwproces mag daarom ook niet te lang duren.

Bouwen met Neopor is zo licht en redelijk eenvoudig, dat ook Karin tussen haar werk en kinderen dit er prima bij kan doen. Omdat het huis hoog en lang wordt is deze manier van bouwen daarom voor hun de beste keuze.

Hoogwaardige isolatie

Ook de vloer wordt een combinatie van Neopor en beton. Bert Jan en Karin kiezen voor een huis zonder kruipruimte. De Hectar-vloer bestaat uit een Neopor randkist dat op de kale kavelvloer wordt gelegd. Daarbinnen wordt beton gestort. De Neopor delen van de vloer vormen niet alleen de bekisting voor het beton, zorgt ook hier weer voor een hoge isolatiewaarde. Een alternatief voor de Hectar-vloer is een vloer van schuimbeton. Hun voorkeur gaat echter uit naar de Hectar-vloer, mede omdat deze ook voordeliger is.

Op het huis is het de bedoeling dat er een zogenoemde felsdak van zink of aluminium komt te liggen. Mocht dat toch te duur worden, dan worden het hoogwaardige golfplaten. Het dak krijgt een Rc-waarde (Rc = warmteweerstand van de constructie) van 8,7. En dat is een best hoge score; zelfs voor een passiefhuis. Om dit te realiseren wordt het dak geïsoleerd met 3 x 120 mm platen van Knauf Insulation. Deze platen worden gemaakt van speciaal glaswol van gerecycled glas dat niet jeukt of prikt. Bij de productie worden in plaats van chemische, uitsluitend plantaardige grondstoffen gebruikt.

Wel of geen kruipruimte?

Onder de woning komt geen kruipruimte. Maar waarom kiezen Bert Jan en Karin hiervoor? Bert Jan is hier stellig over. Vroeger werden boerderijen nooit gebouwd met een kruipruimte. De plankenvloer lag gewoon op de draagbalken die op het zand rusten. Ook in het buitenland vind je vrijwel nergens kruipruimtes.

Op het internet vinden we de oorsprong van de kruipruimte. In natte gebieden van het land, gingen vroeger de houten vloeren rotten. Om deze houtrot tegen te gaan werd er op een gegeven moment bij de bouw een kruipruimte onder de woning gegraven en via de buitenmuren geventileerd. Hierdoor bleven de vloerdelen veel droger en de muren schimmelvrij.

Tegenwoordig zijn alle vloeren van beton en vervalt hiermee het belangrijkste argument voor een kruipruimte. De bouwwereld houdt echter nog steeds vast aan het concept kruipruimtes voor onder andere toegang tot leidingen. En daar is natuurlijk wel iets voor te zeggen, maar het is evenzogoed ook te ondervangen. Gasleiding hebben we niet in De Peinder Mieden. De meeste leidingen van een woning zoals water en elektriciteit lopen door de muur. De nodige nutsaansluitingen kun je het huis binnen laten komen op de plaats waar je ze het liefst wilt hebben; in de hal of “utility-room”. Als je voorafgaand aan de bouw goed hebt bedacht waar je in de toekomst eventueel water en riool denkt nodig te hebben, dan kun je die alvast aan laten leggen zonder ze aan te sluiten.

Vanwege het gewicht van een betonnen vloer, het huis zelf en al dan niet dragende tussenmuren, moet ook een vloer zonder kruipruimte natuurlijk wel goed gefundeerd zijn. Hoe dat het beste te doen hangt af van de uitkomsten van de sonderingen en de constructieberekening van de woning. De voorkeur van Bert Jan gaat uit naar het zo min mogelijk gebruik van heipalen. In de concepttekeningen van de vloer wordt vooralsnog uitgegaan van een aanvulling van 50 cm dikke laag wit zand als fundering voor de vloer, bovenop de zandlaag van 30 cm die al in de grond zit.

Voor de afwerking van de vloer denken Bert Jan en Karin erover om deze te laten vlinderen. Later kan altijd worden besloten om alsnog iets als marmoleum en/of hout op de vloer te leggen. Nadeel van het vlinderen van een betonnen vloer is wel dat deze een beetje kan stuiven. Om dit tegen te gaan wordt een gevlinderde vloer vaak afgewerkt met lijnolie. Dit is echter geen optie voor hun vloer, omdat de laag met lijnolie eerst weer verwijderd moet worden alvorens een marmoleum bedekking te kunnen leggen.

Elke keuze heeft consequenties en vraagt een zorgvuldige afweging, maar over de afwerking van de muren zijn de zelfbouwers al helemaal uit. De binnenmuren zullen worden afgewerkt met leemstuc, underlayment en houtbetimmering. De buitenkant van de woning zal bestaan uit een open gevel betimmering van Douglas-hout en steenstrips aan de oostkant.

Klimaat, energie en milieu

De berekeningen met betrekking tot klimaat en energie van de woning wordt uitgevoerd door Invent in Beilen. Zij bekijken de verplichte normen voor EPC, MPG, ventilatiebeheer en daglicht in de woning en geven zo nodig advies. Bert Jan heeft voor dit bedrijf gekozen omdat hij beroepsmatig al ervaring met ze heeft. Invent berekent onder andere per ruimte de hoeveelheid warmte (energie) die er nodig is en of die met de bedachte constructie en systemen gehaald worden.

Het passieve huis waarnaar de zelfbouwers streven, behoeft relatief weinig te worden bijverwarmd. Maar er is nog geen definitieve keuze gemaakt over welke vorm van verwarming de woning gaat krijgen. Bij een goed geïsoleerde woning ligt het accent nu meer op warm water. Een uitdaging hierbij is dat als je verwarming en warmwater slim combineert – zoals een cv-houtkachel aangesloten op een boiler voor je water – je niet een situatie creëert dat je moet stoken om lekker te kunnen douchen. Je kunt ook elektrisch water verwarmen, waardoor je hier meer controle hebt en dit makkelijker automatiseert. Maar dat vraagt weer meer elektrisch vermogen. Een adviseur zal Bert Jan en Karin hierin kunnen helpen de juiste keuze te maken voor hun situatie.

Voor de warmwatervoorziening in de zomer komen er heatpipes (zonneboiler) op het dak. Voor de ventilatie is gekozen voor een WTW-installatie. Alle ramen worden in principe triple glas (HR+++), maar aan de zuidkant zou dat ook HR++ kunnen worden. Het een en ander hangt af van berekeningen en kosten.

Het elektrische vermogen zal uiteindelijk uit zonnepanelen in combinatie met een thuisbatterij worden gewonnen. Door de salderingsregeling die in iedere geval tot 2023 geldt, is een thuisbatterij nog weinig zinvol en bovendien kostbaar. Wel worden de nodige voorbereidingen getroffen voor het later installeren van een thuisbatterij in de toekomst. Ondertussen kunnen de batterijen nog drastisch in prijs dalen, zo is de algemene verwachting.

Regenwater

Voorafgaand aan de bouw van de woning zal er voor de opvang van regenwater een watertank in de grond worden gegraven. Door de veranderingen in het klimaat krijgen we vaker te maken met grote hoeveelheden regenwater in een keer. Het zou goed zijn wanneer iedereen een bijdrage levert aan het in de hand houden van het waterbeheer. Een grijswatersysteem is dan een goede keus.

Het “grijze” water zal niet alleen worden gebruikt voor het doorspoelen van het toilet, maar ook voor het atelier van Karin. Bij haar werk gebruikt Karin veel water en dat kan prima met regenwater. De regenput wordt pas aangesloten als er aan het eind van het bouwproces nog geld over is. De hele installatie kost ca. 4.000 euro, maar de tank zelf is daarvan maar een fractie. Het achteraf ingraven van de grijswatertank is wel weer kostbaar.

Inkoop en samenwerking

Alles wat gezamenlijk ingekocht kan worden, graag gezamenlijk inkopen. Hoeft niet altijd om dezelfde materialen of uitvoeringen te gaan, maar wel dezelfde leverancier. Bert Jan heeft beroepsmatig de ervaring dat dan de hoogste kortingen mogelijk zijn. In ieder geval willen ze de zonnepanelen en het grijswatersysteem samen met andere bewoners van de Peinder Mieden inkopen.

Financiering

• Subsidies: btw op zonnepanelen, ISDE-subsidie
• Hypotheek: ING exclusief de grond. ING wil de kavel niet meefinancieren, omdat deze volgens ING onder een VVE-constructie valt. Een hypotheek voor alleen de bouw van het huis verstrekken ze wel.