De visie voor de Peinder Mieden laat zich samenvatten in drie uitspraken:
De Peinder Mieden is een openbaar toegankelijk natuurgebied, met een rijke diversiteit van flora en fauna. In het natuurgebied blijft het karakteristieke coulisselandschap behouden.
Het beheer in de Peinder Mieden is duurzaam, en vindt plaats op basis van natuurlijke processen. De bewoners van het gebied zijn verantwoordelijk voor het beheer.
In de Peinder Mieden wordt bewoning op beperkte schaal toegestaan, met als doel om enerzijds de initiële inrichting van het gebied te financieren, en anderzijds een gemeenschap te creëren die de verantwoordelijkheid voor het beheer van het gebied op zich neemt.
Om deze visie voor de Peinder Mieden te bewerkstelligen is in de komende jaren nog veel werk nodig. De visie is het resultaat van een langdurig proces dat begon in 2008 met het initiatief "Wij bouwen een wijk", en dat in 2011 een belangrijke impuls kreeg toen het concept "de Nieuwe Marke" in beeld kwam.
De Nieuwe Marke
Het natuurgebied de Peinder Mieden is ingericht volgens het concept de Nieuwe Marke van landschapsbureau stroming. Een Nieuwe Marke moet aan een aantal randvoorwaarden voldoen om de ruimtelijke kwaliteit in het gebied te kunnen waarborgen. Die randvoorwaarden zijn:
- Voldoende omvang:
Om ruimte te scheppen voor hoogwaardige, en voor het publiek toegankelijke natuur én voor de andere functies van het gebied bedraagt de minimum grootte van een Nieuwe Marke 50 hectare. - Lage woningdichtheid:
Er worden niet meer woningen gebouwd dan nodig is om de gewenste oppervlakte groen te realiseren; met een maximum van 5% uitgeefbare woonkavels. Bij een verhouding van woningbouw ten opzichte van natuur van 1:20 kan er ruimtelijke kwaliteit worden bereikt. - Passende woningen:
De nieuwe woningen moeten qua vormgeving en ligging passen bij de identiteit van het landschap. - Passende natuur:
Bij de inrichting van het landschap wordt rekening gehouden met de unieke kwaliteiten van het gebied. Dit kan een inrichting zijn gebaseerd op de natuurlijke processen die in een gebied spelen (bijvoorbeeld moerasontwikkeling met een natuurlijk peilbeheer) of uitgaan van een lokaal veel voorkomend cultuurlandschap (bijvoorbeeld hooiland begrensd met houtsingels). - Gezamenlijk beheer:
De eigenaren zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het duurzame beheer. Dat wil zeggen dat zij het gezamenlijk uitvoeren of laten uitvoeren en de kosten dragen.
De randvoorwaarden in de Peinder Mieden
De omvang van de Peinder Mieden is zo'n 90ha. Daarvan is 5% bestemd voor woonkavels: 45 kavels van gemiddeld 1000m2. Met de opbrengst van de kavels bekostigt de gemeente Smallingerland de inrichting van het gebied.
Er geldt geen welstandstoets voor de woningen in het gebied, maar er is vanuit de gemeente wel een Kwaliteitsteam ingesteld. Het Kwaliteitsteam heeft bepaalde standaarden vastgelegd die waarborgen dat aan de voorwaarde "Passende woningen" wordt voldaan. De bouwplannen worden door de bewoners besproken met het Kwaliteitsteam, en zo nodig in goed overleg aangepast.
De bewoners zijn gezamenlijk eigenaar van het gebied, een ook gezamenlijk verantwoordelijk voor het beheer. Om dat gezamenlijk eigendom te regelen is voor de Peinder Mieden de juridische constructie van het appartementsrecht gebruikt. De bewoners zijn eigenaar van een appartementsrecht: het recht op het privégebruik van een kavel voor een woning met erf, en een gedeeld aandeel in de rest van het natuurgebied.
De appartementsrechten zijn tot stand gekomen door middel van een zogenaamde splitsingsakte; in de akte wordt beschreven wat de privékavels zijn en wat de gemeenschappelijke gebieden, en wat de regels zijn in deze gebieden. Door de eerdergenoemde randvoorwaarden op te nemen in de splitsingsakte, zijn deze ook juridisch geborgd.
Passende natuur
Het gebied van de Peinder Mieden is lange tijd in gebruik geweest voor agrarische doeleinden. Dat betekende zware bemesting op graslanden met weinig diversiteit (voornamelijk één soort gras met hoge opbrengst). Daarnaast waren de karakteristieke singels op verschillende plekken verwaarloosd of zelfs gekapt en waren sommige sloten met puin gedempt. Hoewel het gebied steeds een landelijke uitstraling had, was de natuurwaarde verre van optimaal: weinig diversiteit, achterstallig onderhoud, verstoring door agrarische activiteit en vervuiling met bouwpuin.
Om het gebied terug te brengen naar "passende natuur" heeft landschapsbureau Stroming een beheerplan opgesteld dat de kenmerken van de passende natuur voor de Peinder Mieden beschrijft, en ook aangeeft hoe in de eerste jaren het beheer moet worden ingericht om tot die passende natuur te komen.
De visie die het beheerplan voor de Peinder Mieden beschrijft is om een samenhangend landschap te realiseren (niet versnipperd), vrij toegankelijk, met een rijke natuur (planten en dieren) waarin de singels en de percelering behouden blijven.
Qua beheer is de inzet daarbij om met zo min mogelijk ingrepen zo veel mogelijk resultaat te boeken op het vlak van samenhang, toegankelijkheid, beleefbaarheid, biodiversiteit, natuurlijke processen en betaalbaarheid. Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van en ingespeeld op natuurlijke processen aangezien dit natuur oplevert die robuust (belangrijk in verband met openstelling) en duurzaam (ecologisch en economisch) is.
De unieke kwaliteiten en potenties van het huidige landschap vormen het vertrekpunt. Het ruimtelijke ontwerp is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:
Landschapsbehoud
Behoud van de huidige verkaveling, historische paden en singels. Hieronder valt ook het opwaarderen van historische paden tot ontsluiting- of wandelroutes; ze blijven onverhard. Het is de ambitie om alle singels qua onderhoud en kwaliteit weer op niveau te krijgen, en om in het recente verleden verloren gegane singels weer aan te leggen.
Respect voor reliëf
De vegetatie kan zich ontwikkelen volgens de huidige hoogteverdeling, de onbebouwde percelen worden niet verlaagd of opgehoogd, wel worden enkele wateren gegraven. Voor een deel van de woonclusters worden wel gronden opgehoogd.
Ruimte voor water en waterzuivering
Het peilbeheer in het zuiden van het gebied wordt aangepast, waarbij een deel van de sloten wordt afgekoppeld van de boezem. De waterstand komt hier hoger te liggen dan in de omgeving en kan meer fluctueren. De laagste delen zullen in natte perioden enkele decimeters onder water staan. Door deze buffering in de sloten en op een deel van het land wordt neerslag langer vastgehouden, waardoor de boezem minder wordt belast.
Om de chemische en ecologische waterkwaliteit te verbeteren, worden enkele poelen gecreëerd en worden de oevers van de grotere watergangen in het gebied natuurlijk ingericht. Hierdoor ontstaan extra paaimogelijkheden voor vis en broedgelegenheid voor vogels. De poelen staan in verbinding met het Opeinderkanaal wat bevorderlijk is voor de waterkwaliteit van de boezem.
Behalve de poelen wordt in het noorden ook een historische sloot heringericht. De sloot is op oude kaarten goed te zien, als de enige schuine lijn in het gebied. Deze sloot krijgt een breedte van insteek van insteek van ca 10 m en heeft ondiep water (ongeveer 1,5 meter waterdiepte) met natuurlijke oevers.
Ruimte voor natuurlijke processen
Via spontane ontwikkeling ontstaat tussen de elzensingels een gevarieerd natuurlandschap. Op de hogere delen komen bloemrijke graslanden, langs het water rietzomen. In de nattere graslanden zullen andere grassen en bloemen voorkomen dan in de hoger gelegen droge graslanden. In de laagste delen (onder de 0 m NAP) kan het water zolang blijven staan dat zich hier een moerassige zone met riet en moerasplanten ontwikkelt.
Natuurlijke begrazing
Een kudde wild levende runderen, mogelijk aangevuld met paarden, die het hele jaarrond hier graast, zorgt ervoor dat het gebied open blijft en niet "verruigt" en "verbost". De dichtheid van de grazers blijft zo laag dat de houtsingels weinig risico lopen op vraatschade. Mocht lokaal toch vraatschade dreigen dan is een (tijdelijk) raster voldoende om dit op te lossen.
Ruimte voor recreatie
Er worden wandelroutes aangelegd en een doorgaand fietspad. Buiten de gebaande paden gaan is toegestaan. Het hart van het gebied is per kano of roeiboot bereikbaar. Voor plezierjachten is het gebied via het Opeinder Kanaal verbonden met de Wijde Ee, de route naar Oudega en de Alde Feanen. Uiteraard is er ruimte voor hengelsport in de brede sloten, langs het Opeinder Kanaal
Werken aan de Visie
Het is een langdurig project om de visie voor de Peinder Mieden daadwerkelijk te bereiken. een voorheen agrarisch gebied heeft veel tijd (en hier en daar wat hulp) nodig om zich te ontwikkelen tot een natuurgebied. Ook de bewoners moeten gaandeweg leren om het beheer van het gebied handen en voeten te geven. Wie nu naar de Peinder Mieden kijkt ziet nog geen natuurgebied. MAar wel de contouren van een gebied waarin de natuur zich thuis voelt en de bewoners en bezoekers kunnen genieten.